بورس ایران از بازارهای مختلفی تشکیل شده است که بازار بورس سهام و فرابورس، بورس کالا، بورس آتی کالا و بورس انرژی از جمله آنها هستند. بورس انرژی چیست؟ احتمالا همه ما با بورس سهام آشنا هستیم، جایی که هر روز سهام شرکت‌های مختلف بورسی در آن مورد معامله قرار می‌گیرند. اما بورس انرژی یکی از بازارهای کمتر شناخته شده بورس ایران است که معمولا اطلاعات شفافی درباره این بازار وجود ندارد.
از این رو سعی کرده‌ایم در این مقاله به بیان چیستی بازار بورس انرژی بپردازیم و ببینیم بورس انرژی چیست، ساز و کار آن چگونه است و چگونه میتوان در آن فعالیت کرد.
ضمنا سعی کرده‌ایم مطالب را به زبان کاملا ساده بیان کنیم و موارد فنیِ بحث را در قالب مقالات تخصصی‌تر بیان خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
شرکت بورس انرژی و چه زمانی تاسیس شد؟
همان طور که در مقدمه ذکر شد بازار بورس انرژی ایران (Iran Energy Exchange) یکی از بازارهای بورس ایران است که به منظور انجام معاملات حامل‌های انرژی به عنوان چهارمین بورس رسمی کشور و تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 1391 تاسیس شد. وبسایت رسمی شرکت بورس انرژی irenex.ir است که برای اطلاعات بیشتر در مورد تاریخچه این شرکت می‌توانید روی لینک بالا کلیک کنید و به وبسایت این شرکت مراجعه کنید.
بازار بورس انرژی چیست؟
فعالیت‌هایی که در بازار بورس انرژی انجام میشود بسیار گسترده است اما در واقع تمامی آنها خرید و فروش یک سری اسناد است که در ادامه آنها را توضیح خواهیم داد. توجه کنید همان طور که از اسم آن مشخص است (بازار بورس انرژی)، اینجا یک بازار است و معاملاتی در آن انجام میشود که مرتبط با بحث انرژی است.
در اینجا منظور از انرژی، حامل‌های انرژی است. در واقع بهتر بود اسم این بازار را بورس حامل‌های انرژی می‌گذاشتند چرا که در آن قراردادهای مربوط به حامل‌های انرژی مثل گاز، نفت و برق مورد معامله قرار می‌گیرد.
حامل‌های انرژی چیست؟
حامل انرژی به زبان غیر رسمی و ساده یعنی چیزهایی که یکی از صورت‌های انرژی را در خود ذخیره کرده است و با خود حمل میکند. مثلا گاز، بنزین، گازوئیل، ذغال سنگ و نفت حامل‌های انرژی هستند که انرژی شیمیایی را در خود ذخیره دارند و میتوان آن را جابجا کرد. برق نیز یک حامل انرژی است و انرژی الکتریکی را میتوان به کمک جریان برق جابجا کرد.
دلایل بوجود آمدن بورس انرژی
همان طور که می‌دانید خوشبختانه ایران به دلیل داشتن ذخایر و منابع فراوان انرژی، یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده حامل‌های انرژی مثل نفت و گاز در جهان است. با توجه به این جایگاه مهم، لزوم تاسیس بازاری متمرکز به منظور معامله و کشف قیمت این حامل‌های انرژی (مخصوصا گاز و نفت به عنوان کالاهای استراتژیک) کاملا احساس می‌شد.
بنابراین هدف از راه اندازی بازار بورس انرژی دو مسئله مهم در حوزه حامل‌های انرژی است:
- کشف قیمت (قیمت گذاری بر روی حامل‌های انرژی)
- داد و ستد (ساز و کار شفاف خرید و فروش حامل‌های انرژی)
طبیعتا یکی از بهترین و شفاف‌ترین مکانیزم‌های قیمت گذاری و داد و ستد محصولات، عرضه آنها در بورس است و همین رویکرد باعث شد نهایتا بازار بورس انرژی شکل بگیرد.
خریداران و فروشندگان در بازار انرژی
در معاملات حامل‌های انرژی، تولید کنندگان انرژی فروشنده و توزیع کنندگان و مصرف کنندگان انرژی خریداران را تشکیل می‌دهند. برای مثال یک شرکت تولیدی نفت خام، محصول خود را در این بازار به یک شرکت تولید مواد پلاستیکی (که از نفت خام به عنوان ماده اولیه استفاده میکند) می‌فروشد.
بازار فیزیکی و مشتقه در بورس انرژی چیست؟
در بورس انرژی به طور کلی دو بازار فیزیکی و مشتقه وجود دارد که درک آنها کار سختی نیست.
بازار فیزیکی
در بازار فیزیکی بورس انرژی خود کالا (نفت، گاز و …) مورد معامله قرار می‌گیرد. نحوه انجام معاملات برای حامل‌های مختلف انرژی کمی متفاوت است که البته دانستن جزئیات آنها برای شما (اشخاص حقیقی) ضرورتی ندارد چراکه به طور کلی این معاملات تنها توسط اشخاص حقوقی (شرکت‌ها و نهادهای مختلف) صورت می‌گیرید. کارگزاری‌ها واسطه بین خریداران و فروشندگان هستند و امور مربوط به انجام معاملات را آنها انجام می‌دهند. در این بازار کلا سه تابلوی معاملاتی وجود دارد (مانند تابلوی معاملاتی هر سهم در بورس):
- نفت و گاز
- برق
- سایر حامل‌های انرژی
بازار مشتقه
آموزش گام به گام تحلیل بنیادی برای انتخاب سهم مناسب
برای دانلود کتاب آموزش گام به گام تحلیل بنیادی روی لینک زیر کلیک کنید.
آیا میخواهید در بورس به موفقیت برسید؟ آیا نمیدانید چگونه یک سهم را از منظر بنیادی تحلیل کنید؟ نبود منبع آموزشی مناسب در زمینه تحلیل بنیادی انگیزه ای شد تا در یک کتاب آموزشی به زبانی کاملا ساده و کاربردی، به کمک تصاویر گویا و آموزش گام به گام، روش انتخاب یک سهم را بر اساس نکات بنیادی آموزش داده ایم. قطعا این روش آموزشی را در هیچ کجا پیدا نخواهید کرد! این کتاب الکترونیکی را به تمام کسانی که می خواهند در بازار بورس به موفقیت مستمر برسند توصیه میکنیم .
خرید و دانلود کتاب (قیمت با تخفیف: 45 هزار تومان)در بازار مشتقه بورس انرژی کالا مورد معامله قرار نمی‌گیرد بلکه اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور مورد معامله قرار می‌گیرند. مثلا قرارداد خرید نفت در فلان تاریخ را میتوان در این بازار خرید و فروش کرد. بازار مشتقه در بورس انرژی شامل سه تابلوی معاملاتی زیر است:
- قرارداد سلف موازی استاندارد
- قرارداد آتی
- قرارداد اختیار معامله
مهم‌ترین فعالیت‌های عملیاتی در بورس انرژی
تا اینجا متوجه شدیم که بورس انرژی جایی است که در آن معاملات مربوط به حامل‌های انرژی (بازار فیزیکی) و اوراق بهادار مربوط به آن (بازار مشتقه) انجام میشود. اما دقیقا چه فعالیت‌های عملی در بورس انرژی صورت می‌گیرد؟
اگر بخواهیم یک جمع بندی کلی از معاملات بورس انرژی داشته باشیم، به طور کلی اصلی‌ترین فعالیت‌های عملیاتی در بورس انرژی شامل موارد زیر است:
- انجام معاملات نقدی (مربوط به بازار فیزیکی)
- قرارداد سلف موازی استاندارد (مربوط به بازار مشتقه)
- قراردادهای آتی (مربوط به بازار مشتقه)
- قرادادهای اختیار معامله (مربوط به بازار مشتقه)
اگر با این مفاهیم آشنا نیستید نگران نباشید، در ادامه با بیانی ساده آنها را توضیح خواهیم داد.
1- معاملات نقدی در بورس انرژی
معاملات نقدی در بورس انرژی همان طور که از اسم آن پیدا است، مربوط به بازار فیزیکی است و کالا در برابر پول مورد معامله قرار می‌گیرد که این معاملات میتواند به صورت‌های نقدی، نسیه یا سلف انجام گیرد.
نقدی یعنی خریدار بهای کالا را در زمان معامله پرداخت میکند و آن را دریافت میکند.
نسیه یعنی خریدار کالا را دریافت میکند ولی پول آن را بعدا در سررسید مشخصی پرداخت و تسویه میکند.
سلف یعنی خریدار پول را پرداخت میکند ولی کالا بعدا در موعد مقرر به خریدار تحویل داده میشود.
2- قرارداد سَلَف موازی در بورس انرژی
قراداد سلف موازی در بورس انرژی قراردادی است که در بازار مشتقه معامله میشود. در مورد قرارداد سَلَف در بازار فیزیکی گفتیم که در این قرار داد اول خریدار پول را پرداخت میکند و بعدا کالا را در موعد مقرر تحویل میکند. در بازار مشتقه بورس انرژی (بازار اوراق بهادار مربوط به قرار دادهای بورس انرژی) میتوان قراردادهای سلف مورد معامله قرار گیرد.
ساز و کار آن به این صورت است که یک دارایی پایه تعیین میشود (مثلا x بشکه نفت) و مقدار معینی از این دارایی، بر اساس مشخصات قرارداد سلف موازی استاندارد به فروش می‌رسد. در واقع خریدار بخشی از پول را پرداخت میکند و اوراق قرارداد را خریداری میکند و تا زمان سر رسید میتواند این قرار داد را به کس دیگری بفروشد، در غیر این صورت باید در زمان سر رسید طبق قرار داد بقیه پول را پرداخت و کالا را تحویل بگیرد.
3- قراردادهای آتی در بورس انرژی
این قرارداد‌ها مربوط به آینده است ولی مبنای قیمت آن اکنون است. در این قرارداد فروشنده متعهد میشود در زمان معینی، کالای مشخصی را به قیمت فعلی معین، به خریدار بفروشد. خریدار نیز با این شرایط موافقت کرده و قرارداد آتی را خریداری میکند تا در زمان مشخص کالا را بخرد. این قرارداد جزئیاتی دارد که فعلا اطلاعات بیشتر دراین باره ضروری نیست. درنهایت این قرارداد در سررسید مربوطه تسویه میشود. اوراق قراردادهای آتی نیز در بازار میتواند مورد معامله قرار بگیرد.
4- قراردادهای اختیار معامله در بورس انرژی
در این قرارداد، فروشنده متعهد میشود مقدار مشخصی از دارایی پایه در یک کالای مشخص را در صورت درخواست خریدار معامله کند. فرضا رضا x بشکه نفت دارد و اختیار فروش آنها را به حمید واگذار میکند. در واقع حمید حق دارد (اجباری در کار نیست) در زمان مشخصی در قیمت مشخصی بشکه‌های نفت رضا را بفروشد. حمید در صورتی سود میکند که بشکه‌ها را بالاتر از قیمت توافق شده بفروشد. رضا در قبال مبلغی اختیار فروش بشکه‌ها را به حمید واگذار میکند. در واقع در این معامله، حمید خریدار قرارداد اختیار معامله است و این قرارداد را میتواند به کس دیگری هم بفروشد.
شاید قدری این معاملات برای شما مبهم باشد، اما مهم نیست زیرا زمانی که عملی انها را انجام دهید کاملا متوجه جزئیات خواهید شد. به هر حال فعلا لازم نیست خود را درگیر این مطالب کنید. در آینده در مقاله‌ای جداگانه مراحل عملی این معاملات را بررسی خواهیم کرد. در همین قسمت لینک آن مقاله درج خواهد شد.
درباره بورس انرژی در آینده بیشتر خواید شنید!
احتمالا درباره طرح گشایش اقتصادی دولت چیزهایی شنیده‌اید. طبق این طرح (هنوز به تصویب نهایی نرسیده است) از امسال قرار است، خرید و فروش نفت خام در بازار بورس انرژی صورت بگیرد. به همین دلیل احتمالا در آینده بیش از پیش درباره بورس انرژی خواهید شنید.
طبق این طرح قرار است دولت نفت را به مردم بفروشد که البته در ساز کاری که برای آن در نظر گرفته شده است تمهیدات زیادی اندیشیده شده است که خریدار حداقل به اندازه سود بانکی از این معامله متنع شود.
واعظی رئیس دفتر ریاست جمهوری دولت روحانی درباره جزئیات این طرح گفته است: با سازو کاری که برای این طرح آماده خواهد شد به مردم اطمینان داده میشود سود آنها در این طرح از سود سالانه بانکی کمتر نشود و تضمین داده شود اگر کسی تعدادی بشکه نفت خریداری کرد، سال آینده در زمان فروش اگر قیمت نفت بین المللی افزایش یافته بود بتوانند به راحتی نفت خود را بفروشد و اگر قیمت کاهش پیدا کند نیز ساز و کاری پیش بینی شده است که به اندازه سود بانکی دارندگان فت سود کنند.
البته جزئیات آن هنوز چندان شفاف نیست ولی احتمالا با اجرایی شدن این طرح، بورس انرژی و نحوه‌ی معاملات آن بیش از گذشته مورد توجه قرار خواهد گرفت.
